Ο Αμερικανός πρόεδρος δεν πέρασε τον Ατλαντικό για να κάνει απλώς… δημόσιες σχέσεις: στην πρώτη του περιοδεία στο εξωτερικό μετά την εκλογή του, προσπαθεί να περιχαρακώσει φίλους και εχθρούς, έχοντας πάντως το βλέμμα του στραμμένο ανατολικότερα, στην Κίνα
Τρεις χώρες. Τέσσερις σύνοδοι κορυφής. Κρίσιμες συναντήσεις με συμμάχους, άσπονδους φίλους και εχθρούς, με γεωπολιτικά προεξέχουσες αυτές που θα έχει ξεχωριστά με τους προέδρους της Ρωσίας και της Τουρκίας.
Υπό το σύνθημα «η Αμερική επέστρεψε», η πρώτη περιοδεία του Αμερικανού προέδρου Μπάιντεν στο εξωτερικό βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη επί ευρωπαϊκού εδάφους, στη «σκιά» της πανδημίας, της χαοτικής προεδρίας Τραμπ και, πρωτίστως, της αναδυόμενης υπερδύναμης, της Κίνας.
Αφήνοντας για λίγο πίσω του τα σοβαρά προβλήματα της νεόκοπης κυβέρνησής του στις ΗΠΑ (όπου κομβικές προτεραιότητες, όπως το φιλόδοξο πρόγραμμα ενίσχυσης των υποδομών και της απασχόλησης, σκοντάφτουν στις αντιρρήσεις των Ρεπουμπλικανών), ο Τζο Μπάιντεν επιδίδεται από προχθές σε έναν οκταήμερο διπλωματικό μαραθώνιο-τεστ για την εξωτερική πολιτική του, επιδιώκοντας τον σφιχτό εναγκαλισμό συμμάχων και, κυρίως, την πλήρη περιχαράκωση αντιπάλων. Απών, πλην όμως νοητά παντού παρών, θα είναι ο μεγαλύτερος εξ αυτών: το Πεκίνο.
Αφετηρία είναι η εν εξελίξει μέχρι και αύριο σύνοδος κορυφής της Ομάδας των 7 στην Κορνουάλη (η πρώτη διά ζώσης εδώ και σχεδόν δύο χρόνια, ένεκα κορονοϊού, και ταυτόχρονα αποχαιρετιστήρια για τη Γερμανίδα καγκελάριο Μέρκελ), μέσω της οποίας ο Μπάιντεν επιδιώκει να στείλει το μήνυμα ότι είναι η Δύση αυτή που μπορεί, υπό την αμερικανική καθοδήγηση, να δώσει λύση σε διεθνείς κρίσεις.
«Σκυτάλη» παίρνει τη Δευτέρα η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ, στις Βρυξέλλες, με βασικό θέμα τη σφυρηλάτηση της συμμαχικής συνοχής γύρω από τις ΗΠΑ απέναντι στη Ρωσία αλλά και στην Κίνα. Κι ως εκ τούτου, κομβική θα είναι η πρώτη συνάντηση που θα έχουν, στο περιθώριο της συνόδου, οι πρόεδροι των ΗΠΑ και της Τουρκίας, Μπάιντεν και Ερντογάν.
Ρόδινη κατά τα λοιπά αναμένεται να είναι στο φαίνεσθαι η –πρώτη από το 2014– σύνοδος κορυφής Ε.Ε.-ΗΠΑ, την Τρίτη, επίσης στις Βρυξέλλες, πλην όμως με εμφανή την απόκλιση προτεραιοτήτων και πολλά ακανθώδη ζητήματα στις διατλαντικές σχέσεις.
Αποκορύφωμα της περιοδείας Μπάιντεν θεωρείται η αμερικανικο-ρωσική σύνοδος κορυφής της Τετάρτης, στη Γενεύη, στο πρώτο τετ α τετ του Αμερικανού προέδρου με τον –«φονιά», όπως τον αποκάλεσε δημόσια τον Μάρτιο– Ρώσο ομόλογό του Βλαντίμιρ Πούτιν, κατά την οποία η Ουάσινγκτον θέλει να επιβάλει τους όρους «μιας σταθερής, προβλέψιμης σχέσης» με τη Μόσχα.
Λεπτές ισορροπίες
Ο Μπάιντεν «δεν διέσχισε τον Ατλαντικό από νοσταλγία για τις συμμαχίες που κέρδισαν τον πρώτο Ψυχρό Πόλεμο», γράφει ο πολιτικός αναλυτής του Guardian, Ράφαελ Μπερ. «Καλεί σε στρατολόγηση για τον δεύτερο», κάνοντας λόγο για υπαρξιακή αντιπαράθεση μεταξύ δημοκρατικών και αυταρχικών καθεστώτων. Ωστόσο, το μήνυμα της Ουάσινγκτον είναι συγκεχυμένο.
Ενώ ο Αμερικανός πρόεδρος μιλά για πολυμέρεια και ανάγει τα ανθρώπινα δικαιώματα σε κριτήριο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής του, οι ΗΠΑ μπλόκαραν τρεις φορές μέσα στον Μάιο ψηφίσματα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για τον τερματισμό της πρόσφατης αιματοχυσίας στη Λωρίδα της Γάζας.
Και αν και η Ουάσινγκτον προβάλλει τώρα, μέσα από την περιοδεία Μπάιντεν, το ηγετικό προφίλ της στη Δύση και στον δημοκρατικό κόσμο, είναι η τελευταία από τις πλούσιες χώρες που ανακοίνωσε τη δωρεά σε υπανάπτυκτες χώρες περισσευούμενων εμβολίων κατά της Covid-19, από το τεράστιο απόθεμα που κατέχει.
«Ολα είναι déjà vu» στην αμερικανική πολιτική, σχολιάζει ο ιστότοπος Politico, εκτιμώντας ότι «ο Τζο Μπάιντεν θα προσεγγίσει τους Ευρωπαίους με τον ίδιο τρόπο, όπως και οι προκάτοχοί του μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».
Το γεγονός ότι η Ε.Ε. παραμένει αμυντικά εξαρτώμενη από τις ΗΠΑ έχει και παίζει σαφώς σημαντικό ρόλο. Ομως αυτή τη φορά, όπως παρατηρούν και οι Financial Times, ο Αμερικανός πρόεδρος θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια «άβολη πραγματικότητα», καθώς οι σύμμαχοι στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού παραμένουν επιφυλακτικοί και δεν θα πρέπει να θεωρούνται συλλήβδην και de facto δεδομένοι.
Μπορεί οι Ευρωπαίοι εταίροι του να έβαλαν στον «πάγο» τη συμφωνία επενδύσεων με την Κίνα και να αντάλλαξαν προσφάτως κυρώσεις με το Πεκίνο. Μπορεί να προκάλεσε ικανοποίηση στο Βερολίνο η υπαναχώρηση του Λευκού Οίκου στο θέμα του γερμανο-ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2. Μπορεί επίσης στο προσχέδιο του τελικού ανακοινωθέντος της συνόδου E.E.-ΗΠΑ να περιλαμβάνονται ο τερματισμός των διμερών εμπορικών διενέξεων και ένα κοινό αίτημα για νέα έρευνα ως προς την προέλευση της Covid-19.
Αυτό όμως, όπως ξεκαθάρισε προχθές δημόσια ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν, δεν σημαίνει ότι οι Ευρωπαίοι είναι πειθήνιοι σύμμαχοι, χωρίς αυτονομία. Είτε σε επίπεδο Ε.Ε. είτε στο ΝΑΤΟ. Είτε αυτό αφορά τις οικονομικές σχέσεις με τη Ρωσία είτε με την Κίνα.
Δύο κρίσιμα τετ α τετ
Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Τζο Μπάιντεν επιδιώκει ταυτόχρονα, σε αυτήν την περιοδεία, να κρατήσει τη μεν σύμμαχο Τουρκία κοντά στο «μαντρί» της Δύσης και του ΝΑΤΟ, τη δε αντίπαλο Ρωσία όσο το δυνατόν πιο μακριά από το «μαντρί» της Κίνας.
Βαριάς ατζέντας οι ξεχωριστές πρώτες συναντήσεις που θα έχει με τους προέδρους των δύο (μεταξύ τους λυκοσυμμαχικών) χωρών, Ταγίπ Ερντογάν και Βλαντίμιρ Πούτιν, οι οποίες γίνονται σε μια περίοδο που οι διμερείς σχέσεις τους με τις ΗΠΑ είναι ιδιαίτερα τεταμένες κι ενώ αμφότεροι βρίσκονται αντιμέτωποι με σημαντικές προκλήσεις στο εσωτερικό πεδίο.
Σε πιο στριμωγμένη θέση βρίσκεται ο Τούρκος πρόεδρος, ο οποίος θα εγκαλεστεί για πληθώρα παραβατικών συμπεριφορών, με προεξέχουσες αυτές στην Ανατολική Μεσόγειο και, πρωτίστως, ως προς τους περιώνυμους ρωσικούς πυραύλους S-400.
Μένει να φανεί εάν ευσταθούν τόσο τα περί τουρκικής άρνησης σε μια έγγραφη δέσμευση για μη ενεργοποίησή τους –με δέλεαρ την άρση των σχετικών αμερικανικών κυρώσεων– όσο και τα περί αμερικανικής απόρριψης μιας προσωρινής, τεχνικού χαρακτήρα λύσης, π.χ. με τη μεταφορά και την αμερικανική επόπτευση του ρωσικού πυραυλικού συστήματος στη βάση του Ιντσιρλίκ.
Εχοντας πάντως ήδη «καταπιεί» σχεδόν αδιαμαρτύρητα τον αποκλεισμό από το πρόγραμμα των F-35 και την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων από τις ΗΠΑ, η Αγκυρα δεδηλωμένα επιθυμεί «αλλαγή σελίδας», «ποντάροντας» στον κομβικό (πλην ήδη αμφισβητούμενο από τους Ταλιμπάν) ρόλο της στο Αφγανιστάν, απ’ όπου αποχωρούν οι ΗΠΑ, αλλά και ευρύτερα, ως περιφερειακού εταίρου της Ουάσινγκτον στην προσπάθεια ανάσχεσης της Ρωσίας και του Ιράν.
Ως εχέγγυα, δε, της πειθαναγκαστικά δρομολογούμενης φιλοδυτικής μεταστροφής του, ο Ερντογάν επιδεικνύει τις αντιρωσικές κινήσεις προσέγγισης με την Ουκρανία, την Πολωνία και τη Γεωργία, την πρόσφατη συμμετοχή της Τουρκίας σε ΝΑΤΟϊκά γυμνάσια στη Ρουμανία, αλλά και τη συνάντηση που κανονίστηκε στο παρά πέντε με τον Γάλλο πρόεδρο Μακρόν, στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ, τη Δευτέρα.
Με όλα αυτά στις «βαλίτσες» του υπολογίζει ότι θα μεταβεί ο Μπάιντεν την Τετάρτη στη Γενεύη, για την πρώτη συνάντησή του με τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν. Καμία από τις δύο πλευρές δεν αναμένει μια επανάληψη της συνάντησης Ρίγκαν – Γκορμπατσόφ, στην ίδια ελβετική πόλη, το 1985. Με ενδιαφέρον αναμένεται, ωστόσο, η προοπτική διμερούς συνεργασίας σε κρίσιμους τομείς, όπως τα πυρηνικά και η κλιματική αλλαγή.
Πρόκειται για μια δύσκολη διπλωματική «χορογραφία», όπως είναι άλλωστε όλη η πρώτη περιοδεία Μπάιντεν στο εξωτερικό, από την οποία μένει να φανεί εάν και κατά πόσο είναι πιο εύκολο να μιλά κανείς για διπλωματία από το να την εφαρμόζει.
Oxtapus 