«Εκείνοι που με λιθοβόλησαν δεν ζούνε πια. Με τις πέτρες τους έχτισα μια κρήνη»
Ήταν 10 Δεκεμβρίου του 1979, όταν o Οδυσσέας Ελύτης παρέλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας από τα χέρια του Σουηδού βασιλιά Κάρολου Γουστάβου . Και, μ’ εκείνη την καθιερωμένη, από το πρωτόκολλο, ελαφρά υπόκλιση ευγενείας, «ο ποιητής του Αιγαίου» ύψωνε την Ελλάδα στους γαλαξίες του λόγου.
Σήμερα, τριάντα δύο χρόνια από τότε, το όνομα «Ελύτης» αντιφεγγίζει στη γη της παγκόσμιας ποίησης. Δεκαέξι χρόνια μετά το θάνατό του, (18 Μαρτίου του 1996, από ανακοπή καρδιάς ) ο ποιητής είναι εδώ. Τραγουδιέται. Διαβάζεται. Μελετάται. Το όνομά του διαπέρασε το χρόνο: «Έχει κι θάνατος τη δικιά του Ερυθρά Θάλασσα» .
Ο κατά κόσμον Οδυσσέας Αλεπουδέλης, του Παναγιώτη και της Μαρίας Βρανά, με πατρική καταγωγή από την Παναγιούδα Λέσβου, γεννηθείς στις 2 Νοεμβρίου του 1911 στο Ηράκλειο Κρήτης, το τελευταίο παιδί από τα έξι της οικογένειας, ο γιός που αρνήθηκε να συνεχίσει το πατρικό εργοστάσιο σαπωνοποιίας και πυρηνελαιουργίας, πήρε δικό του όνομα για να πορευτεί στο δρόμο της ποίησης. Το «Ελύτης», γράφει ο μελετητής του Μάριο Βίτι, αποτελεί συνδυασμό της συλλαβής που προέρχεται από τις λέξεις «Ελλάδα», «Ελευθερία», «Ελένη» και της γενικής τοπωνυμικής κατάληξης των ονομάτων, όπως «Πολίτης» . Είναι ένας ιαμβικός τρισύλλαβος, με ένα υγρό «λ» και γοητευτικό μουσικό τονισμό.
«Το πραγματικό μου όνομα κουβαλούσε το βάρος μιας μικρής εμπορικής και βιομηχανικής φήμης που για όσους το έφεραν με υπερηφάνεια -και ήταν όλοι τους άνθρωποι που μόνη τους φιλοδοξία ήτανε το κέρδος – θα ήταν μεγάλη δυστυχία να το δούνε να ταυτίζεται με την υπόσταση ενός ποιητικού έργου παράξενου και ριψοκίνδυνου» εξηγεί στα κατοπινά χρόνια της καταξίωσής του ο ποιητής. Και συνεχίζει : «Πήρα ψευδώνυμο γιατί θάτανε ντροπή να φτιάξω ένα έργο για το οποίο αφιέρωνα όλες μου τις δυνάμεις, όλο μου το πάθος μου για την αφιλοκέρδεια και να το ταυτίσω, ύστερα, με ένα όνομα συνυφασμένο με ο, τι ατομικά εγώ μισώ, δηλαδή, το… πρακτικό πνεύμα, την εμπορική πίστη, τον άκρατο ωφελιμισμό» . (Συνέντευξη για την οικογένεια Αλεπουδέλη, ψηφιοθήκη Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης).
Ο Ελύτης δεν αρνήθηκε μόνο το κέρδος «κατ’ όνομα» . Στα εφηβικά του χρόνια αρνήθηκε την υποδούλωση της πόλης των Αθηνών, όπου μετακόμισε η οικογένεια από το Ηράκλειο, γυρίζοντας όλα τα γύρω από την Αττική βουνά. Αρνήθηκε να παραδοθεί σε μια νευρασθένεια που ήθελε να τον καθηλώσει. Αρνήθηκε την παραδοσιακή ποίηση με τα γλυκερά ομοιοκατάληκτα, φλερτάροντας με τον ανατρεπτικό υπερρεαλισμό-αλλά χωρίς να του δοθεί ολοκληρωτικά. Αρνήθηκε να αξιοποιήσει επαγγελματικά τα φροντιστήρια Χημείας. Αρνήθηκε να τη καριέρα του δικηγόρου, παρ ότι γράφτηκε στη Νομική Αθηνών. Αρνήθηκε τα μετόπισθεν του Πολέμου, πολεμώντας στη ζώνη πυρός ως ανθυπολοχαγός στο Αλβανικό Μέτωπο. Αρνήθηκε να υποταχθεί σε ένα κοσμοπολίτικο ευρωπαϊσμό, αν και ταξίδεψε πολύ στην Ευρώπη, γνωρίζοντας στα καφέ του Παρισιού τους Γάλλους υπερρεαλιστές.
Η δόξα, που ήρθε το 1964 με την μελοποίηση του «’Αξιον Εστί» από τον Μίκη Θεοδωράκη και οι υποδοχή που είχαν τα προηγούμενα έργα του «Προσανατολισμοί», « Ήλιος ο Πρώτος», «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας», «Η καλοσύνη στις λυκοποριές», δεν τον άλλαξαν.
Στην επτάχρονη χούντα απέφυγε, πάντως, να προχωρήσει σε δήλωση κατά της δικτατορίας αρκούμενος στην κυκλοφορία δυνατών, πράγματι, έργων συμβολισμού όπως : «Ήλιος ο ηλιάτορας», «Το φωτόδεντρο», αλλά και «Τα ρω του έρωτα», που είναι αλληγορικά και ριμαδόρικα τραγούδια με παιχνιδίσματα του στυλ «Θαύμασα τον Παρθενώνα/ και σε κάθε του κολόνα / βρήκα τον χρυσό κανόνα/ Όμως σήμερα το λέω/ βρίσκω το καλό κι ωραίο/ σε μία σπόρ Alfa Romeo» …
Η μεταπολίτευση του Κωνσταντίνου Καραμανλή του ανέθεσε την προεδρία του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης, στην οποία έμεινε για λίγους μήνες. Δεν δέχθηκε να γίνει βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας. Δεν αποδέχθηκε να αναγορευθεί ακαδημαϊκός. Συνέχισε την ποιητική γραφή μέχρι το τέλος της ζωής του, με κυριότερα δημιουργήματα «Τα ετεροθαλή», «Η Μαρία Νεφέλη», «Τρία ποιήματα σε σημαία ευκαιρίας», «Το μονόγραμμα», «Ο Μικρός ναυτίλος» .
Τιμήθηκε και βραβεύτηκε από πολλούς φορείς και Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του κόσμου. Ταξίδεψε σε Ευρώπη και Αμερική τιμώμενος για το έργο του με το οποίο ανανέωσε την ποίηση . Ως το τέλος του ζούσε σε ένα μικρό διαμέρισμα στην οδό Σκουφά. Ο κομψός του λόγου, ο μεγάλος λυρικός και μεγάλος δραματικός. Ο μετατροπέας του στοχασμού σε γλώσσα συγκίνησης. Ο αλχημιστής του ηθικού και του φυσικού στοιχείου. Ο αρχαϊκός, αλλά και ο μοντερνιστής. Ο μυθοπλάστης και ο ιστορικός. Ο μάστορας της μεταφοράς και της παρομοίωσης.
«’Ένα διαμάντι μέσα στη Δικαιοσύνη του Ήλιου» … «Το παρείσακτο κυμάτισμα ενός τρυφερού ιδιωτικού Σεπτέμβρη» … «Κι ο βοριάς πλημμυρισμένος δάκρυα» … «Εκείνοι που με λιθοβόλησαν δεν ζούνε πια. Με τις πέτρες τους έχτισα μια κρήνη» … «Έραβες φιόγκος προσμονής» … «Οι φωνές τους δεν είναι πια κουρέλια» … «Χρειάζονται αλήθειες, ακόμη και για να πεις ψέματα» … «Μες τους πολλούς γάμους των αρωμάτων οι αιμομιξίες πολλές» .
ΕΝ ΣΙΩΠΗ ΦΩΤΟΣ ΕΑΡΙΝΟΥ- Ο Ελύτης για την ελληνική γλώσσα
«Μου δόθηκε, αγαπητοί μου φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνο από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’ όλα αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ’ ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στην υλικό-πνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου… Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δεν θα υπήρχε. Συμβαίνει όμως να αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται η γλώσσα στο μάκρος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις. Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι το μάκρος 25 αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην Ελληνική γλώσσα. Να το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα Ελληνική ποίηση
______________________________________________________________________________________________________________
Τριήμερες εκδηλώσεις στη Λέσβο
προς τιμήν του Οδυσσέα Ελύτη
Το «Ελαιοτριβείο – Μουσείο Βρανά» θα αποτελέσει το επίκεντρο των εκδηλώσεων για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννηση του ποιητή, υπό την επίβλεψη της συντρόφου του Ιουλίτας Ηλιοπούλου.
Το «Ελαιοτριβείο – Μουσείο Βρανά» αποτελεί, ένα σπάνιο αρχιτεκτονικό μνημείο και ένα ζωντανό τεκμήριο της μεγάλης βιομηχανικής ανάπτυξης της Λέσβου κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Είναι όμως ταυτόχρονα και ένας συμβολικός χώρος, καθώς συνδέεται άμεσα με μορφή του μεγάλου νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, αφού αποτελεί δημιούργημα του παππού του και ένα από τα λίγα ζωντανά τεκμήρια της λεσβιακής καταγωγής του ποιητή.
Για το λόγο αυτό, η «Εταιρεία Αρχιπέλαγος», με τη φροντίδα της οποίας αναστυλώθηκε και μετατράπηκε σε μουσείο το ιστορικό ελαιοτριβείο του Παπάδου της Λέσβου, προγραμμάτισε για το φετινό καλοκαίρι – συμμετέχοντας στις εκδηλώσεις για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννηση του ποιητή – μια σειρά σημαντικών πολιτιστικών εκδηλώσεων, οι οποίες θα φιλοξενηθούν στον εμβληματικό χώρο του Ελαιοτριβείου των προγόνων του και θα διοργανωθούν με τη στενή συνεργασία της Ιουλίτας Ηλιοπούλου.
Οι εκδηλώσεις αυτές, που έχουν προγραμματιστεί για το τελευταίο τριήμερο του Ιουλίου του 2011 και φιλοδοξούν να αναδείξουν τη σχέση του μεγάλου ποιητή με το νησί της καταγωγής του, περιλαμβάνουν:
1. Τα εγκαίνια της θεματικής έκθεσης με τίτλο «Η Λέσβος του Ελύτη», η οποία συγκεντρώνει και αναδεικνύει τα τεκμήρια της λεσβιακής καταγωγής του ποιητή και επιχειρεί να φωτίσει – μέσα από συγκεκριμένες αναφορές που εντοπίζονται στο έργο του – τα φυσικά στοιχεία και τις πνευματικές φυσιογνωμίες του νησιού (Σαπφώ, Κριναγόρας, Θεόφιλος) που απασχόλησαν τη σκέψη και επηρέασαν την τέχνη του.
Η έκθεση αυτή – που θα λειτουργήσει μόνιμα στο χώρο του «Ελαιοτριβείου – Μουσείου Βρανά» και μετά το τέλος των εκδηλώσεων – θα στεγαστεί στον υποβλητικό χώρο μιας από τις αποθήκες λαδιού του βιομηχανικού μνημείου, η οποία διασκευάστηκε ειδικά για να τη φιλοξενήσει.
Τα εγκαίνια της θα γίνουν το βράδυ της Παρασκευής 29 Ιουλίου 2011 και, με την ευκαιρία τους, θα αποκαλυφθεί στην είσοδο του Μουσείου ένα μικρό ανάγλυφο με τη μορφή του ποιητή – έργο του διακεκριμένου γλύπτη καθηγητή Θόδωρου Παπαγιάννη – που θα σηματοδοτεί στο εξής συμβολικά τη σχέση του Ελύτη με τον συγκεκριμένο μνημείο, με το νησί της Λέσβου και με το χώρο του Αιγαίου.
2. Την παγκόσμια πρώτη εκτέλεση ενός πρωτότυπου μουσικού έργου, βασισμένου στο ποίημα του Ελύτη «Της Σελήνης της Μυτιλήνης», το οποίο συνέθεσε ειδικά για τις επετειακές εκδηλώσεις στο Ελαιοτριβείο Βρανά ο μουσουργός Γιώργος Κουρουπός.
Η συναυλία αυτή, θα γίνει στη μικρή αυλή του ελαιοτριβείου – μουσείου (χωρητικότητας 230 θέσεων) την Παρασκευή 29 Ιουλίου 2011, αμέσως μετά τα εγκαίνια της θεματικής έκθεσης. Επειδή, λόγω του περιορισμένου χώρου, η είσοδος στην εκδήλωση των εγκαινίων θα γίνει με προσκλήσεις, η συναυλία θα επαναληφθεί το επόμενο βράδυ, το Σάββατο 30 Ιουλίου 2011, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό.
Παίρνουν μέρος οι διακεκριμένοι λυρικοί τραγουδιστές Σπύρος Σακκάς και Δάφνη Πανουργιά, ενώ συμμετέχει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου που θα διαβάσει κείμενα του Οδυσσέα Ελύτη.
3. Μια μεγάλη συναυλία, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό, που θα γίνει την Κυριακή 31 Ιουλίου 2011 στη μεγάλη αυλή του Ελαιοτριβείου – Μουσείου (χωρητικότητας 2.000 θέσεων), στη διάρκεια της οποίας η τραγουδίστρια Άλκηστις Πρωτοψάλτη, με τη συνοδεία του Στέφανου Κορκολή στο πιάνο, θα ερμηνεύσει και πάλι, 27 χρόνια μετά την πρώτη του εκτέλεση, το κλασσικό πλέον, μουσικό έργο που την ανέδειξε.
Πρόκειται για το έργο «Προσανατολισμοί» του Ηλία Ανδριόπουλου, που αποτελείται από μελοποιημένα μέρη της ομώνυμης πρώτης ποιητικής συλλογής του Οδυσσέα Ελύτη.
Στη συναυλία θα παρευρεθεί ο συνθέτης, ο οποίος θα ερμηνεύσει στο τέλος του προγράμματος δύο ανέκδοτα νεανικά του τραγούδια που ανήκουν στον ίδιο κύκλο τραγουδιών.
«Η Εταιρεία Αρχιπέλαγος – λέει ο Πρόεδρος της διακεκριμένος σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος -τιμά τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Οδυσσέα Ελύτη και φέρνει το λόγο του, συμβολικά, πίσω στον τόπο της καταγωγής του. Στη Λέσβο, που δικαιούται να είναι περήφανη ότι στα χώματά της βρίσκονται οι ρίζες ενός τόσο μεγάλου ποιητή»
Oxtapus 